Czym jest Szaliach?

W świadomości i kulturze Hebrajczyków zawsze żywa i istotna była zasada „przedstawicielstwa” zwana „szaliach„. Bez tego czym dla Żydów był szaliach (shaliah) ciężko nam będzie zrozumieć wiele sytuacji biblijnych, które należy rozważać w duchu kultury żydowskiej. Polski Słownik Judaistyczny podaje, że „szali’ach” to: (hebr., posłaniec, wysłannik, emisariusz, reprezentant; jid. szelijech).

W Encyklopedii Religii Żydowskiej wyjaśniono to w taki sposób, że „przedstawiciel” czy „posłaniec” zwany „szaliach„(hebr. shaliah) to główny punkt żydowskiego prawa pełnomocnictwa wyrażony w słowach: „Pełnomocnik danej osoby uważany jest za samą osobę” (Ned.72B, Kidd.41b). Dlatego też każde działanie wykonane przez prawidłowo ustanowionego przedstawiciela jest uznawane tak, jakby wykonywał je mocodawca.

Artur Olczykowski w artykule z grudnia 2004 pt. „Szaliach – posłaniec Boży” napisał:

Argumentacja ta zdradza nieznajomość pewnego bardzo ważnego dla zrozumienia dzieła i osoby Mesjasza żydowskiego pojęcia, biorącego swój początek w Biblii Hebrajskiej. Pojęciem tym jest szaliach – posłaniec. Zanim zwrócimy się do Pisma, szukając w nim odpowiedzi na postawione powyżej argumenty zwolenników Boskości Jeszuy, zapoznajmy się z fragmentem rabinicznego nauczania tłumaczącego koncepcję szalichatu (bycia posłańcem, reprezentantem), które jak wykażę, dobrze oddaje znaczenie i implikacje tego biblijnego pojęcia. Cytat pochodzi z artykułu „Yeshua the Messiah –The Shaliach (Emissary) of God”, ze Strony Torah of Messiah Yahshua (z pominięciem uwag autora artykułu). […]

„Szaliach – słowo to oznacza „przedstawiciela” i „emisariusza” – jest halachicznym terminem oznaczającym osobę upoważnioną przez kogoś innego do działania w jego zastępstwie. Szaliach pojawia się po raz pierwszy w Torze w osobie Eliezera, któremu Abraham zlecił znaleźć żonę dla swego syna Izaaka. Rebeka została wybrana i zaręczona z Izaakiem przez Eliezera – więcej, została jego prawną żoną, nawet bez zamienienia z nim jednego słowa czy spojrzenia. Według słów Talmudu, Szaliach danej osoby jest jak ona sama.

Zasadę przedstawicielstwa widać w wielu wypowiedziach Pisma Świętego. Zwróć chociażby uwagę na Księgą Wyjścia 7:17,19 (BW):

„Dlatego tak mówi Pan: Po tym poznasz, żem Ja Pan: Oto Ja uderzę laską, którą mam w ręku, wody Nilu, a zamienią się w krew,
 Potem rzekł Pan do Mojżesza: Powiedz Aaronowi: Weź laskę swoją i wyciągnij rękę swoją nad wody Egiptu, …”

Kto uderzył w wody Nilu? Fizycznie uderza Aaron, jako przedstawiciel Boga, ale z Pisma Świętego wynika, że uderzającym jest Bóg. Zobaczmy także tę zasadę na przykładzie aniołów, którzy wielokrotnie występowali jako przedstawiciele Boga.

Anioł jako przedstawiciel Boga

W Księdze Wyjścia 3:4-6 (BW) czytamy o jednej z takich sytuacji:

„Gdy Pan widział, że podchodzi, aby zobaczyć, zawołał nań Bóg spośród krzewu i rzekł: Mojżeszu! Mojżeszu! A on odpowiedział: Oto jestem!
Wtedy rzekł: Nie zbliżaj się tu! Zdejm z nóg sandały swoje, bo miejsce, na którym stoisz, jest ziemią świętą.
Rzekł też: Jam jest Bóg ojca twego, Bóg Abrahama, Bóg Izaaka, i Bóg Jakuba. Wtedy Mojżesz zakrył oblicze swoje, bał się bowiem patrzeć na Boga.”

Czytając ten fragment możemy uważać, że z „gorejącego krzewu” przemawia osobiście sam Bóg.

Raymond James Essoe w opracowaniu „Shaliah. Wprowadzenie do prawa reprezentacji„, na stronie 5 zauważa:

Gdyby zapytać Mojżesza, kto przemówił do niego na górze Synaj i w płonącym krzewie, większość prawdopodobnie odpowiedziałaby bez wahania, że był to Bóg. Któż inny jak nie Bóg może wypowiadać takie stwierdzenia jak: „Jam jest Bóg ojca twego, Bóg Abrahama, Bóg Izaaka i Bóg Jakuba”? Jeśli czytasz dalej w Księdze Wyjścia, rozdział 3, wersety 11-15, wszystkie wersety zaczynają się od „Bóg powiedział” lub „Mojżesz powiedział do Boga”. Powstaje więc pytanie: Jak ktoś inny niż sam Bóg może mówić? Kiedy czytamy Pismo Święte, ważne jest, aby zwracać uwagę na narrację tekstu, aby określić, kto mówi i kiedy. W Księdze Wyjścia, zanim Mojżesz przemówi do płonącego krzewu,  jest napisane, kto dokładnie przemawia od samego początku. Werset 2 mówi: „Wtedy anioł Pański ukazał mu się w płomieniach ognia z wnętrza krzaka„. Kiedy Mojżesz rozmawia z aniołem, który reprezentuje Boga, rozmawia z samym Bogiem. W zależności od perspektywy, z jakiej czytane są hebrajskie pisma święte, zależy to od tego, jak czytelnik zinterpretuje narrację. Czytanie Księgi Wyjścia z hebrajskim zrozumieniem hebrajskiej narracji usuwa wszelkie trudności. W hebrajskich oczach całkiem naturalne jest postrzeganie sprawcy jako samej osoby.”

Czytając werset 2 z Księgi Wyjścia (KUL) widzimy, jak na to wskazano w powyższym cytacie, że z krzewu przemawia anioł Jahwe.

„Wtedy ukazał mu się anioł Jahwe w płomieniu ognia w środku krzewu. I widział, jak krzew płonął ogniem, a nie spłonął od niego.”

Tak samo rozumieli ten fragment naśladowcy Chrystusa, co wynika z Dziejów Apostolskich 7:30 oraz 35 (BW):

„A kiedy minęło czterdzieści lat, ukazał mu się na pustyni góry Synaj anioł w płomieniu gorejącego krzaka„

Tego Mojżesza, którego się zaparli, mówiąc: Kto cię ustanowił przełożonym i sędzią? – tego posłał Bóg jako wodza i wybawiciela za pośrednictwem anioła, który mu się ukazał w krzaku.”

Inne przykłady działania aniołów

Ciekawa sytuacja jest opisana w Księdze Rodzaju 32:28 (BW), gdzie Jakub zmagał się z mężczyzną, który później został zidentyfikowany jako Bóg.

„Wtedy rzekł: Nie będziesz już nazywał się Jakub, lecz Izrael, bo walczyłeś z Bogiem i z ludźmi i zwyciężyłeś.”

Czy Jakub walczył rzeczywiście z Bogiem czy może tylko z Jego przedstawicielem? Problem rozwiewa Ozeasz w 12:5 (BW):

„Walcząc z aniołem zwyciężył, z płaczem błagał o zmiłowanie; w Betel znalazł Boga i tam z nim rozmawiał.”

Jak widzimy posłany anioł był traktowany tak, jakby w danym miejscu był sam Bóg.

Inny przykład: Jozue spotyka „anioła JHWH”, który podobnie jak we wcześniejszych przykładach mówi tak, jakby mówił Bóg. Jednakże w Jozuego  5:14 (B. Pozn.) ten anioł sam mówi o sobie: „jestem wodzem zastępów Jahwe„. Nie jest więc samym Jahwe, ani drugą osobą tajemniczej „Trójcy”.

Anioł odpowiada tu na konkretne pytanie zadane przez Jozuego: „Należysz do nas, czy też do nieprzyjaciół naszych?„. Jednakże, gdy anioł wypowiada się w imieniu Boga, mówi już w pierwszej osobie, tak jakby przemawiał sam Bóg (zob. Joz. 6:2).

We wspomnianym opracowaniu Artura Olczykowskiego  „Szaliach – posłaniec Boży” czytamy:

„Zasada szalichatu nie dotyczy tylko ludzi, ale możemy ją zobaczyć także w posłannictwie aniołów. Anioł JHWH jest Bożym posłańcem, który przekazuje Jego poselstwo. Mówi on w imieniu Boga używając (jak często także prorocy) pierwszej osoby, co doprowadziło niektórych do konkluzji, że jest to teofania – objawienie się samego Boga, bądź Syna Bożego jako drugiej osoby Trójcy w jego przedludzkiej postaci. Dziwić może uporczywe chwytanie się takich argumentów, kiedy Pismo jednoznacznie mówi, że Boga nie można zobaczyć i pozostać żywym (2 Mojżeszowa rozdział 33 werset 20; 1 Tymoteusza rozdział 6 werset 16).”

Prawdą jest, że brak zrozumienia „zasady przedstawicielstwa” prowadzi do błędnej interpretacji wielu biblijnych sprawozdań. Na podstawie wizyty aniołów u Abrahama niektórzy dopatrują się nawet objawienia „Trójcy”. Patrząc jednak z perspektywy żydowskiej pozorne nieścisłości po prostu znikają.

Jezus jako ktoś większy od aniołów

Jezus zgodnie z listem do Hebrajczyków 1:1,2 (KUL) pojawia się jako „przedstawiciel Boga” przy końcu dni „Przymierza Prawa„.

„Wiele razy i wieloma sposobami przemawiał niegdyś Bóg do ojców przez proroków, na końcu zaś tych dni przemówił do nas przez Syna, którego ustanowił dziedzicem wszelkich rzeczy, przez którego też uczynił i wieki. ”

Wytłuszczenia w wersecie zwracają uwagę, że Bóg przemawiał dawniej przez proroków, ale u kresu dni przemówił przez Syna.

Dlatego w Ewangelii Jana 7:16-18 (BT) Jezus naucza, że nie mówi sam od siebie, ale mówi to, co przekazał mu Bóg!

„Odpowiedział im Jezus mówiąc: Moja nauka nie jest moją, lecz Tego, który Mnie posłał. Jeśli kto chce pełnić Jego wolę, pozna, czy nauka ta jest od Boga, czy też Ja mówię od siebie samego. Jeśli kto chce pełnić Jego wolę, pozna, czy nauka ta jest od Boga, czy też Ja mówię od siebie samego. Kto mówi we własnym imieniu, ten szuka własnej chwały. Kto zaś szuka chwały tego, który go posłał, ten godzien jest wiary i nie ma w nim nieprawości.„

Jezus występuje tu jako przedstawiciel Boga. Wynika to także z Jana 12:49,50 (BW):

„Bo Ja nie z siebie samego mówiłem, ale Ojciec, który mnie posłał, On mi rozkazał, co mam powiedzieć i co mam mówić.
I wiem, że przykazanie jego jest żywotem wiecznym. Przeto, co Ja wam mówię, mówię tak, jak mi powiedział Ojciec. „

Jezus przekazuje to, co rozkazał mu powiedzieć Ojciec. Gdyby założyć, że jest Bogiem musiałby mówić od siebie, a nauka byłaby Jego a nie Ojca. Nikt nie byłby władny mu rozkazywać. W innym przypadku występowałaby sprzeczność sama w sobie. Jeżeli jednak uznamy, że Jezus był upełnomocniony przez Boga jako jego „szaliach” to oznacza, że  został wyposażony w cały autorytet Tego, który go posłał z poselstwem. Można to lepiej dostrzec w wypowiedzi Jezusa „Kto mnie widział, widział Ojca”

Kogo widzieli uczniowie

Rozpatrzmy zasadę „przedstawicielstwa” na przykładzie wypowiedzi z Jan 14:7-11 (BW):

 „Gdybyście byli mnie poznali i Ojca mego byście znali; odtąd go znacie i widzieliście go. Rzekł mu Filip: Panie, pokaż nam Ojca, a wystarczy nam. Odpowiedział mu Jezus: Tak długo jestem z wami i nie poznałeś mnie, Filipie? Kto mnie widział, widział Ojca; jak możesz mówić: Pokaż nam Ojca? Czy nie wierzysz, że jestem w Ojcu, a Ojciec we mnie? Słowa, które do was mówię, nie od siebie mówię, ale Ojciec, który jest we mnie, wykonuje dzieła swoje. Wierzcie mi, że Ja jestem w Ojcu, a Ojciec we mnie; a jeśliby tak nie było, to dla samych uczynków wierzcie.”

Rozumiejąc hebrajską zasadę zwaną „szaliach”, łatwiej jest nam zrozumieć wypowiedź Pana Jezusa: „Kto mnie widział, widział Ojca„. Oczywistym jest, że Jezus, jako przedstawiciel Boga, nie może być Tym, który go posyła. Jak uczy Pismo jest posłańcem działającym zgodnie z proroctwami jako Sługą Jahwe. Działając w Bożym imieniu i z jego upoważnienia, może mówić lub czynić coś, jakby czynił to jego mocodawca. Tak właśnie działa zasada przedstawicielstwa „szaliach”.

Zwróćmy uwagę na 1 List do Koryntian 15:27-28 (BW), w którym „szaliach” wyraźnie odróżnia Boga od Jezusa:

„Wszystko bowiem poddał pod stopy jego. Gdy zaś mówi, że wszystko zostało poddane, rozumie się, że oprócz tego, który mu wszystko poddał.
A gdy mu wszystko zostanie poddane, wtedy też i sam Syn będzie poddany temu, który mu poddał wszystko, aby Bóg był wszystkim we wszystkim.„

Podobnie czytamy w  Liście do Efezjan 1:22. To nie Jezus sam z siebie, ale „Bóg wszystko poddał pod nogi jego” i ustanowił Jezusa „Głową Kościoła„.

Dlatego nie powinno nas dziwić, gdy Jezus powołuje się na słowa, które w Piśmie odnoszą się do Boga. Bóg korzystał wielokrotnie z aniołów, proroków oraz swojego Syna jako swoich rzeczników w kontaktach z ludźmi. Za ich pośrednictwem przekazywał proroctwa, ostrzeżenia, jak również dawał obietnice.

Podsumowanie

Zrozumienie  zasady „Szaliach” pokazuje, że argumenty zwolenników „Jedności Bóstwa” i „Trójcy”, porównujące podobne wypowiedzi Boga Ojca oraz Jezusa, nie stanowią „dowodu”, że Bóg ukazuje się pod różnymi postaciami. To, że anioł mówi w imieniu Boga – tak jakby przemawiał Bóg – nie czyni go Bogiem. Podobnie użycie przez Jezusa słów Boga nie oznacza, że jest równy Bogu.

Zrozumienie omawianej zasady upoważnionego przedstawicielstwa obnaża również inne błędne wnioski trynitarzy. Co niektórzy uważają bowiem, że cytaty ze Starego Testamentu tyczące się Boga Ojca, a odniesione w Nowym Testamencie do Pana Jezusa, upoważniają do twierdzenia, że Bóg i Jezus są tym samym Bogiem. Argumenty trynitaryzmu nie uwzględniają niestety omawianej tu zasady przedstawicielstwa. A wynika z niej, że Jezus jako szaliach (posłaniec) Boga, nie może być jednocześnie samym Bogiem.

Idąc jednak trynitarnym tokiem rozumowania zapytam: Czy aniołowie ukazujący się Mojżeszowi lub Jakubowi nie byli aniołami, ale różnymi osobami Boga, gdyż wypowiadali się jakby przemawiał sam Bóg? Czy Bóg jest aniołem, czy raczej przemawiał poprzez aniołów? Jeżeli Mojżesz lub Jakub widzieli nie anioła, ale samego Boga, to mamy kolejny problem: Jak zrozumieć wypowiedź Jezusa, że „Boga nikt nigdy nie widział” (zob. Jana 1:18)?

W przypadku zwolenników dogmatu „Trójcy Świętej”, argumentacja czasami szokuje, gdyż zaprzecza atanazjańskiemu wyznaniu wiary. Podkreślono w nim odrębność osób Boga Ojca i Syna Bożego! Przypomnijmy, że trynitarze uważają ideę „Jedności Bóstwa” wraz z różnymi odcieniami modalizmu za herezję. Niestety z braku jakiejkolwiek innych argumentów, dochodzi do posługiwania się – jak wynika to z ich argumentacji – „herezją”.

Mamy nadzieję, że zasada „szaliach”, którą tu omówiliśmy, pomoże w zrozumieniu niektórych wypowiedzi Pisma Świętego, które należy rozpatrywać w duchu kultury żydowskiej.